CV

Prof. dr hab. Jerzy Adam Vetulani

dr hc Śląskiej Akademii Medycznej

dr hc Łódzkiego Uniwersytetu Medycznego

Członek czynny Polskiej Akademii Umiejętności

Członek korespondent Polskiej Akademii Nauk

Członek honorowy Indian Academy of Neuroscience

Przewodniczący Komitetu Nauk Neurobiologicznych PAN

Zastępca przewodniczącego Rady Naukowej Instytutu Farmakologii PAN

Profesor Małopolskiej Szkoły Wyższej im. J. Dietla

Profesor w Zakładzie Biochemii Mózgu IF PAN (pół etatu)

Urodził się 21 stycznia 1936 r. w Krakowie. Naukę szkolną rozpoczął na tajnych kompletach a potem kontynuował w Szkole Ćwiczeń. W r. 1948 zaczął uczęszczać do Liceum im. H. Sienkiewicza w Krakowie, a po jego rozwiązaniu – do Liceum B. Nowodworskiego, gdzie w r. 1952 zdał maturę i jako “przodownik nauki i pracy społecznej” został w tymże roku przyjęty na studia biologiczne na Wydziale Biologii i N.o Z. UJ, które kontynuował na specjalności fizjologii zwierząt. Pracę naukową rozpoczął w Zakładzie Farmakologii PAN pięćdziesiąt lat temu, będąc studentem IV roku Biologii UJ, jako wolontariusz w marcu 1956 r., przygarnięty przez prof. Janusza Supniewskiego po tym, kiedy oświadczono mi, że nie ma mowy o mojej karierze naukowej na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po uzyskaniu magisterium z biologii (1957, specjalność – fizjologia zwierząt, promotor – prof. Adam Kulczycki, praca magisterska na temat wpływu kwasu askorbowego na obraz krwi królika, publikowana jako jego pierwsza praca naukowa w Zeszytach Naukowych UJ) od 1 IX 1957 podejmuję pracę na pół etatu asystenta, równocześnie rozpoczynając studia chemiczne na Wydziale Mat-Fiz-Chem UJ. W tym czasie został przeszkolony przez dr dr Chruścielową, Chruściela, Marczyńskiego w zakresie podstawowych metod farmakologicznych i analitycznych. Po ukończeniu studiów chemicznych w r. 1962 (specjalność – chemia teoretyczna, promotor – prof. Kazimierz Gumiński, praca magisterska na temat półprzewodnictwa związków organicznych o działaniu leczniczym, której część opublikował w książce, której był współautorem) rozpoczął pracę nad doktoratem. Praca doktorska dotyczyła efektów metabolicznych potencjalnych doustnych leków przeciwcukrzycowych, które przed przebadaniem sam zsyntetyzował.

Po doktoracie (1966) w Instytucie Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN we Wrocławiu (promotor – prof. Józef Hano), jako stypendysta Rikera wyjechał na rok do W. Brytanii gdzie pracował pod kierownictwem Prof. A.S.V. Burgena w Cambridge, opanowując metody spektrofluorymetryczne. Po powrocie do Polski zaczął pracować w dziedzinie psychofarmakologii pod kierunkiem prof. Maja, wykorzystując znajomość metod spektrofluorymetrycznych do oznaczania amin biogennych i opanowując podstawowe techniki behawioralne. Podstawowych technik związanych z eutanazją zwierząt i pobieraniem tkanki mózgowej do badań nauczył się u dr Zbigniewa Hermana w Zabrzu-Rokitnicy.

Jego praca habilitacyjna dotyczyła interakcji pomiędzy neuroleptykami a związkami zaburzającymi metabolizm amin biogennych – inhibitorami MAO i DβH. Po ukończeniu i złożeniu pracy habilitacyjnej wyjechał na prawie dwa lata do USA (1973-1975), gdzie pracował jako Research Associate Professor w Vanderbilt University. Opanowując nowe techniki laboratoryjne i badał zmiany generacji cAMP w czasie podawania leków antydepresyjnych. Badania te posłużyły do sformułowania obowiązującej powszechnie przez długi czas teorii działania leków przeciwdepresyjnych poprzez -downregulację. Hipoteza ta była pierwszą hipotezą mówiącą o działaniu leków psychotropowych przez wywoływanie zmian adaptacyjnych i przyniosła mu uznaną pozycję międzynarodową. Poświęcona temu pierwsza praca, opublikowana w Nature (Vetulani i Sulser, 1976) stała się “citation classic” otrzymując 580 powołań (do roku 2007).

Po powrocie do Polski ukończył przewód habilitacyjny (1976, opiekun – prof. Józef Hano, Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN) i został powołany na stanowisko kierownika nowo powstałego Zakładu Biochemii, którym kierował do 28 lutego 2007. Tytuły profesorskie otrzymał w 1983 (prof. nadzwyczajny) i 1989 (prof. zwyczajny). Od 1 stycznia 2007, w związku z osiągnięciem wieku emerytalnego, pracuje jako profesor w Zakładzie Biochemii Mózgu Instytutu Farmakologii PAN w niepełnym wymiarze godzin. Od października 2007 profesor Małopolskiej Szkoły Wyższej im. J. Dietla.

Wypromował dziewięciu doktorantów, a z jego grupy badawczej wyszły cztery habilitacje, z czego trzy przygotowane pod jego bezpośrednim kierownictwem, jest autorem bardzo licznych recenzji prac doktorskich, habilitacyjnych i wniosków o nadanie tytułu profesorskiego. Prowadził też wiele projektów grantowych.

Za najważniejsze wyniki jego badań można uznać:

• Odkrycie zjawiska -downregulacji przez chroniczne podania leków przeciwdepresyjnych i sformułowanie hipotezy -downregulacji jako mechanizmu działania leków przeciwdepresyjnych (wraz z F. Sulserem, 1975)
• Odkrycie, że klonidyna hamuje zespół odstawienia po morfinie i sugestia, że efekt ten może być wykorzystany klinicznie (z B. Bednarczyk, 1978)
• Odkrycie upregulacji receptora 1-adrenergicznego i receptora serotoninowego 5HT₂ (z A. Pilcem i L. Antkiewicz-Michaluk, 1981-1983), oraz roli kinazy białkowej C (PKC) w dialogu receptorowym pomiędzy adrenoceptorami  i  (z I Nalepą, 1991)
• Wykazanie różnic międzyszczepowych w odpowiedziach receptorów adrenergicznych na chroniczne podania leków przeciwdepresyjnych (z M. Sansone, 1982)
• Odkrycie hamowania objawów abstynencji i wytwarzania zależności morfinowej oraz nasilania analgetycznego działania morfiny przez związki blokujące kanały wapniowe typu L (z L. Antkiewicz-Michaluk, 1994)
• Odkrycie hamowania zespołu odstawienia po neuroleptykach i sformułowanie hipotezy o roli wapnia w procesach adaptacyjnych przez związki blokujące kanały wapniowe typu L (z L. Antkiewicz-Michaluk, 1995)
• Wykazanie podobieństwa efektów biochemicznych i behawioralnych terapii elektrowstrząsowej i przezczaszkowej stymulacji magnetycznej (z T. Zyssem, 1997)
• Wykazanie działania ułatwiającego uczenie niskich dawek oksytocyny oraz kolostryniny (z P. Popikiem, 1992, 1999)
• Wykazanie korelacji między poziomem salsolinolu w płynie mózgowo-rdzeniowym a deficytami motorycznymi i kognitywnymi w chorobie Parkinsona (z L. Antkiewicz-Michaluk i A. Szczudlikiem, 1997)
• Sformułowanie hipotezy o fizjologicznej roli endogennych neurotoksyn z grupy tetrahydroizochinolin jako modulatorów aktywności dopaminowej (2001)
• Wykrycie podniesienia ekspresji mRNA kodującego receptor _1A-adrenergiczny przez chroniczne podania leków przeciwdepresyjnych (z I. Nalepą, 2002)
• Wykrycie nasilającego działania nikotyny na efekty leków przeciwdepresyjnych (z P. Popikiem, L.Antkiewicz-Michaluk i I. Nalepą)
• Wykazanie przeciwuzależnieniowego działania 1-metylo-1,2,3,4-tetrahydroizochinoliny (MeTIQ)
• Wyjaśnienie mechanizmu neuroprotekcyjnego działania 1-metylo-1,2,3,4-tetrahydroizochinoliny (MeTIQ) (z L. Antkiewicz-Michaluk i J. Łazarewiczem, 2006)

W Zakładzie Biochemii do końca 2006 kierował trzema zespołami, badającymi:

a. psychofarmakologiczne aspekty działania pochodnych tetrahydroizochinoliny jako potencjalnych leków neuroprotekcyjnych

b. efekty chronicznych podań leków przeciwdepresyjnych na ekspresję receptorów adrenergicznych w mózgu szczura

c. różne aspekty pamięci i uczenia, a także uzależnień lekowych.

Od r. 1994 do 2001 pełnił funkcje zastępcy Dyrektora ds. Naukowych. Na tym stanowisku m.in. opracował i opublikował (w czasopiśmie Wszechświat) zasady polityki naukowej Instytutu zmierzające do zwiększenia wydajności pracy naukowej przez odpowiedni system podziału funduszów statutowych na badania. System ten znacznie zwiększył wydajność pracy Instytutu i z pewnymi modyfikacjami został przyjęty w pokrewnych placówkach naukowych. Obecnie jest zastępcą Przewodniczącego Rady Naukowej Instytutu Farmakologii PAN w Krakowie.

Jego dorobek naukowy na dzień 26 stycznia 2011 liczył 516 publikacji, w tym, 239 oryginalnych prac badawczych, 27 rozdziałów w książkach, 27 prac poglądowych w języku angielskim i 66- w polskim, 93 prac popularno-naukowych, 13 recenzji książek naukowych oraz innych opracowań i drobnych notek popularyzatorskich (ponad 220 drobnych notek i artykułów popularno-naukowych pod nazwiskiem J. Latini), oraz 275 publikowanych abstraktów zjazdowych. W latach 2000 – 2010 wygłosił 377 odczytów, wykładów i pogadanek na konferencjach szkoleniowych, zjazdach naukowych, uniwersytetach trzeciego wieku, uniwersytetach dzieci itp.Jest autorem lub współautorem 6 książek, w tym popularnej Jak usprawnić pamięć – 3 wydania i ostatnio zbioru esejów Mózg: Fascynacje, problemy, tajemnice wyróżnioną tytułem Książki Miesiąca stycznia 2011. 231 jego publikacji, z lat 1968-2010, jest odnotowanych w bazie Medline

Dane z Web of Science (All databases, na 17 II 2010)

Prac uwzględnionych w bazie: 248

Prac cytowanych: 206

Liczba cytatów łączna: 4 698

Średnia liczba cytatów na rok: 102.13

Najwyższa liczba cytatów: 556

Indeks Hirscha: 32

Dorobek ten jest bogato cytowany – według danych KBN (opublikowanych przez prof. A. Pilca) Vetulani plasuje się na 9 miejscu wśród najczęściej cytowanych uczonych polskich w dziedzinie biologii i medycyny, przy czym sześć z jego prac uzyskało po ponad 100 powołań, a jedna stanowi tzw. “citation classic”.

Odkrycia Vetulaniego przyniosły mu liczne nagrody, wśród nich Międzynarodową nagrodę Anna Monika II klasy za badania nad mechanizmami działania elektrowstrząsu (1984) (jedyna w Polsce nagroda Anna Monika tej klasy), nagrodę Kopernikańską Miasta Krakowa (1995), Nagrodę Konorskiego (2001) Jest również laureatem wielu nagród Sekretarza Naukowego PAN i Wydziału Nauk Medycznych PAN.

Jest członkiem czynnym PAU od r. 1996, (członkiem korespondentem został w r. 1991), członkiem korespondentem Warszawskiego Towarzystwa Naukowego (1995) oraz honorowym członkiem Indyjskiej Akademii Nauk Neurobiologicznych (Indian Academy of Neurosciences) (1988), Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika.(1996) i Polskiego Towarzystwa Badań Układu Nerwowego.

Jest członkiem licznych towarzystw naukowych krajowych i międzynarodowych, w tym Collegium Internationale Neuropsychopharmacologicorum (CINP) (w latach 1992-1998 był członkiem Rady) i European College of Neuropsychopharmacology (ECNP) oraz innych stowarzyszeń międzynarodowych, członkiem Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika (wiceprezes od 1984), członkiem Polskiego Towarzystwa Badań Układu Nerwowego (prezes 1999-2001, i Polskiego Towarzystwa Farmakologicznego. Jest członkiem Towarzystwa Popierania i Krzewienia Nauk (członek Rady w latach 1990-1996, Zarządu w latach 1996 – 2000) i Polskiego Towarzystwa Bioetycznego.

Jest członkiem Komitetu Nauk Fizjologicznych (sekretarz w latach 1978-1981) i Komitetu Neurobiologii PAN (Przewodniczący kadencji 2007-2010), W latach 1997-1999 oraz 2003-2008 był członkiem Centralnej Komisji do Spraw Tytułu i Stopni Naukowych, W rankingu na najlepszych neurobiologów polskich, zorganizowanym przez Polskie Towarzystwo Badań Układu Nerwowego znalazł się na trzecim miejscu, w wyborach do Komitetu Nauk Fizjologicznych otrzymał największa liczbę głosów.

Wielokrotnie był zapraszany na zjazdy międzynarodowe jako wykładowca, dyskutant lub przewodniczący sesji, zapraszano go również na wykłady w uniwersytetach. Jest członkiem Rad Redakcyjnych wielu czasopism naukowych, takich jak Pharmacological Reports – dawniej Polish Journal of Pharmacology (redaktor naczelny w latach 1993-1996), Postępy Psychofarmakologii, Depresja i Lęk oraz Psychogeriatria Polska, oraz The World Journal of Biological Psychiatry.

Szczególnie warto podkreślić działalność popularyzatorską Vetulaniego. Uprawiał ją sporadycznie już od lat 60. publikując artykuły przyrodnicze i drobne notki edukacyjne w czasopiśmie Wszechświat (pod własnym nazwiskiem lub jako J. Latini). Później, w roku 1981, został redaktorem naczelnym tego najstarszego polskiego czasopisma popularno-naukowego Wszechświat i pełnił tę funkcję przez 21 lat, do roku 2002, a obecnie jest przewodniczącym jego Rady Redakcyjnej. Bez przesady można powiedzieć, że ożywił upadające czasopismo i przeprowadził je przez najtrudniejszy dla tego typu instytucji okres lat transformacji ekonomicznej w latach 90. Jest również członkiem European Dana Alliance for Brain (EDAP) – organizacji poświęcającej się propagowaniu wiedzy o mózgu, i regularnym organizatorem i wykładowcą na dorocznych Tygodniach Mózgu w Krakowie. Zapraszany także na warszawki Tydzień Mózgu i Festiwal Nauki. Jest też organizatorem „Kawiarni Naukowej” PAU, prowadzącej comiesięczne posiedzenia naukowe dla szerokiej publiczności.Wygłaszał odczyty otwarte, np. w ramach Komisji Zagrożeń Cywilizacyjnych PAU, Galicyjskiej Szkoły Zdrowia, Akademii Pełni Życia.Wykłada również dla młodzieży licealnej, bądź zapraszany do krakowskich liceów, bądź w ramach organizowanych przez Galicyjską Szkołę Zdrowia Lekcjach Magistrackich w Urzędzie Miasta Krakowa. Jest autorem cenionej książki popularnonaukowej Jak usprawniać pamięć? (3 wydania), oraz Narkotyki bez dydaktyki (2006) będąca wysokonakładowym dodatkiem do tygodnika Polityka.Ostatnio (październik 2010) opublikował książkę „Mózg: Fascynacje, problemy, tajemnice”, nagrodzoną tytułem „Książka Miesiąca stycznia 2011”. Poza pisaniem artykułów i książek popularyzuje nauki neurobiologiczne w programach naukowych w radiu i telewizji, nagrał cykl wykładów w Akademickiej Telewizji Naukowej, która sfilmowała również jego wykład na Wszechnicy PAN, a także udzielając wywiadów na tematy naukowe w prasie. czy seminariów w innych Instytutach. Wyglasza regularne felietony naukowe oraz współuczestniczy w opracowaniu programu edulacyjnego dla dzieci (“Pytanko na śniadanko”) w Radiu Kraków. Jest członkiem Rady Upowszechniania Nauki PAN.

Nie cofał się przed działalnością dydaktyczną: do roku 1999/2000 prowadził bez wynagrodzenia wykłady monograficzne z psychofarmakologii na Wydz. Biologii i N. o Z. UJ, od r. 1998 prowadzi wykłady kursowe Neuroscience na Szkole Medycznej dla Cudzoziemców CMUJ, a od roku 2006 – wykład Podstawy neurobiologiizachowania w Katedrze Psychologii UJ. Od roku 2007 pracuje jako profesor w Małopolskiej Wyższej Szkole Zawodowej. Zorganizował cykl 14 wykładów publicznych na temat sygnału w układzie nerwowym. Od wielu lat jest stałym współorganizatorem sympozjów organizowanych dawniej przez Wyższą Szkołę Pedagogiczną, pod egidą Sieci BMK UNESCO/PAN, a obecnie Małopolska Wyższą Szkołę Zawofową, współorganizował wiele tzw. „Szkół Zimowych Instytutu Farmakologii PAN” w Mogilanach.

Jako wykładowca otrzymał w r. 2008 bardzo wysokie oceny studentów amerykańskich (średnia 4,75), za co został uhonorowany nagrodą dziekana.

Wykłada również często na tematy psychofarmakologii zapraszany na konferencje szkoleniowe i posiedzenia regionalnych oddziałów PTLekarskiego, PTPsychiatrycznego, PTNeurologicznego i in. na terenie całej Polski.

Działalność naukowa i popularyzowanie nauki nie jest jego jedyną domena działalności: od czasów studenckich przejawiał również zamiłowania społeczne i artystyczne.

W czasach studenckich związał się z grupą, która założyła w 1956 r. Rewolucyjny Związek Młodzieży (RZM). Do aktywności społecznej wrócił w 1980 r., pracując jako członek komisji Zakładowej “S” przy Oddziale i Placówkach PAN w Krakowie oraz jako 56 członek Komisji Porozumiewawczej Nauki NSZZ „Solidarność”. W latach 1987-1989 był członkiem Zarządu “S” Regionu Małopolska, pod koniec tego okresu członek Prezydium Zarządu. Zajmował się głównie sprawami programowymi oraz odradzaniem organizacji “S” na terenie Małopolski. Po legalizacji “S” był członkiem Krakowskiego Komitetu Obywatelskiego (1989-1990) i Krakowskiego Klubu Solidarności (1994-1995). Był członkiem i członkiem rady reaktywowanego Towarzystwa Popierania i Krzewienia Nauk, biorąc aktywny udział w pracach jego Komisji do spraw Polityki Naukowej, przygotowującej program przebudowy nauki polskiej., W r. 2002 został członkiem-założycielem stowarzyszenia społecznego “Forum dla Małopolski” i kandydował na stanowisko Prezydenta Miasta. Obecnie jest wiceprzewodniczącym Stowarzyszenia dla Małopolski oraz członkiem honorowym Galicyjskiej Szkoły Zdrowia i Akademii Pełni Życia.

Znajdywał też czas – zwłaszcza w młodości – na rozwijanie zainteresowań kulturą i sztuką. W latach 1955 – 1962 był członkiem zarządu i prelegentem w Krakowskim Dyskusyjnym Klubie Filmowym Studentów. Był też jednym z pionierów aktywnie działających w latach 1954-1961 w kabarecie “Piwnica pod Baranami” prowadząc tam spektakle w czasie wyjazdu Piotra Skrzyneckiego za granice (1958). Obecnie jest członkiem Kapituły Lauru Krakowa oraz członkiem Zarządu Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych.

W sumie prof. Vetulani w ciągu 54 lat pracy naukowej w Instytucie Farmakologii dokonał istotnych odkryć naukowych i z powodzeniem kierował zespołami ludzkimi, kształcąc liczne grono uczniów i zdobył niewątpliwą pozycję międzynarodową. Równocześnie odegrał ważną role w popularyzacji i upowszechnianiu nauki. Jest osobowością wszechstronną, zawsze chętną do dzielenia się swą bogata wiedza i doświadczeniem i do udzielania pomocy wszystkim, którzy się oto do niego zwracali.

Nagrody i honory

Nagrody Sekretarza Naukowego PAN (zespołowe), Warszawa; 1972, 1977

Nagrody Wydz. Medycznego PAN (kierownik zespołu), Warszawa; 1982, 1986, 1992

International Anna-Monika Prize II Class, Basel; 1983

Złota Odznaka Polskiego Tow. Przyrodników im. Kopernika, Warszawa; 1986

Członek honorowy Indian Academy of Neurosciences, New Delhi; 1988-

Członek korespondent / czynny PAU, Kraków; 1991- / 1996-

Counsellor Collegium Internationale Neuropsychopharmacologicorum, Washington; 1992-1998

Nagroda Kopernikańska PAU i Miasta Krakowa, Kraków; 1996

Członek honorowy PTP im Kopernika 1996

Nagroda Konorskiego (2001)

Nagroda Prezesa R. Ministrów za całokształt dorobku naukowego – Warszawa 2003

Doktorat honorowy na Wydz. Lekarskim Śląskiej AM – Katowice 2004

Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski 2004

Medal Jędrzeja Śniadeckiego 2006

Członek honorowy PT BUN 2007

Doktorat honorowy Łódzkiego Uniwersytetu Medycznego 2008

Członek korespondent PAN 2008

Odznaka Krakowa Honoris Gratia 2009

Nagroda „”Książka miesiąca stycznia 2011”