Wyspa ekstazy

Drgawki ekstatyczne czyli drgawki Dostojewskiego, opisywane we wcześniejszym wpisie, są zjawiskiem fascynującym, chociaż wielu neurologów nie wierzyło w ich istnienie. Fyodor Dostoyevsky, który ich doświadczał i od którego wzięły swoją nazwę, tak opisywał przeżycia w pierwszych momentach drgawek:

Odczuwałem taką radość, jaka jest nie do pomyślenia w normalnym życiu, całkowitą harmonię wewnętrzną i w otaczającym świecie, a uczucie to było tak silne i tak słodkie, że za kilka sekund tej ekstazy oddałbym dziesięć i więcej lat mojego życia, a być może i całe życie.

W swojej znakomitej książce „The Ethical Brain” Michael Gazzaniga poświęca cały podrozdział padaczce skroniowej i doświadczeniu religijnemu (Temporal Lobe Epilepsy and Religious Belief).

Rhawn Joseph [Neuropsychiatry, Neuropsychology, Clinical Neuroscience, 3rd Ed, Academic Press, 2000] zauważa, że wielu badaczy stwierdziło u pacjentów z tym typem padaczki przeżywanie wielu bardzo seksualnych lub dziwacznych, niezwykłych i przerażających stanów psychicznych, poczucie depersonalizacji oraz niby senne wspomnienia w których wysterują groźni mężczyźni, nagie kobiety, stosunki płciowe, poczucie obecności boga lub demonów i upiorów, oraz świń przebranych za ludzi. Niektórzy pacjenci po aktywacji płata skroniowego donosili o komunikacji z duchami albo o zdobyciu tajemnej wiedzy nadprzyrodzonej.

Znane od końca XIX wieku powiązanie zjawisk psychicznych z padaczką skroniową zostało potwierdzone doświadczalnie w roku 1938, kiedy Penfield i Kristiansen odkryli, że podobne objawy psychiczne można wywołać drażnieniem elektrycznym płata skroniowego i wprowadzili termin „drgawki powodujące przeżycia” (experiential seizures). Jakie to były piękne dla nauki czasy, kiedy komisje bioetyczne nie protestowały przeciwko wprowadzaniu do mózgu elektrod i przepuszczaniu przez nie prądu wyłącznie w celach poznawczych! Dominującym uczuciem przy drażnieniach tego typu był strach, ale część badanych (w różnych doświadczeniach od 7 do 22% odczuwało też emocje przyjemne.

Pierwszą systematyczną pracę na 11 pacjentach z padaczką skroniową opublikowali Bjorn Asheim-Hansen i Eylert Brodtkorb w 2003 roku [Epilepsy & Behavior 2003, 4, 667–673]. W świetle ich wyników istnienie tego zjawiska wydaje się udowodnione. Towarzyszące atakowi przeżycia były przyjemne, ale zróżnicowane, u niektórych miały charakter mistyczny, u innych erotyczny, występowały wrażenia wzrokowe, smakowe, węchowe, rzadziej słuchowe, często też występowały elementy lęku.. Co ciekawe, wszyscy badani otrzymywali leki przeciwdrgawkowe, ale niektórzy obniżali ich dawki, aby ułatwić wystąpienie drgawek.

Po stwierdzeniu, że drgawki ekstatyczne rzeczywiście istnieją, pozostaje otwarty problem ich znaczenia dla religii. Założenia, iż objawienia i cuda mogą być wyjaśnione przez wyładowania epileptyczne nie można traktować jako bluźnierstwa. Jak zauważa Michael Persinger [Religious and mystical experiences as artifacts of temporal lobe function: a general hypothesis. Percept Mot Skills 1983;57:1255–1262], neurobiologia sugeruje, że spontaniczna biogenna stymulacja struktur płata skroniowego może być źródłem powstania wielu systemów religijnych, a wielu twórców religii i mistyków (włączając w to św. Pawła, Mahometa czy Josepha Smitha Juniora, twórcę religii Mormonów) przeżywało wizje dobrze zgadzające się z objawami padaczki skroniowej. Co ciekawe, drgawki łatwiej występują na dużych wysokościach [Maa EH. How do you approach seizures in the high altitude traveler? High Alt Med Biol. 2011;12(1):13-19], a właśnie wielkie objawienia miały często miejsce na szczytach górskich [Arzy S, Idel M, Landis T, Blanke O. Why revelations have occurred on mountains? Linking mystical experiences and cognitive neuroscience. Med Hypotheses. 2005;65(5):841-845].

Michelangelo Merisi da Caravaggio: Nawrócenie świętego Pawła w drodze do Damaszku. 1600-1601, olej na płótnie, 230 × 175 cm, Santa Maria del Popolo

Czy jednak drgawki ekstatyczne wywołane są rzeczywiście nadmierną aktywnością płata skroniowego? Nie jest to część mózgu szczególnie związana z emocjami i duchowością. Ostatnie badania Fabienne Picard ze Szpitala Uniwersyteckiego w Genewie i A. J. Craiga z Barrow Neurological Institute w Phoenix w Arizonie [Ecstatic epileptic seizures: a potential window on the neural basis for human self-awareness. Epilepsy & Behavior 2009, 16, 539-546]) wskazują, że prawdziwym miejscem powstawania drgawek ekstatycznych jest tajemnicza struktura, ukryta w głębi mózgu, poza płatem skroniowym, zwana wyspą. Jej pobudzenie przy normalnym badaniu EEG jest interpretowane jako pobudzenie leżące przykrywającej ją kory skroniowej. U części badanych pacjentów powstanie drgawek ekstatycznych związane było z istnieniem nowotworu w wyspie. W jednym wypadku udało się przeprowadzić badania neuroobrazowania w czasie napadu drgawek i stwierdzić, że to właśnie kora wyspowa jest pobudzona.

Pobudzenie wyspy

Wyspa (albo kora wyspowa), której należy się osobny wpis, jest szczególnie predestynowana do pełnienia funkcji mistycznych i duchowych. Jej przednia część jest miejscem integracji wszelkiego rodzaju uczuć, w tym cielesnej rozkoszy i bólu, widoków, dźwięków, zapachów i smaków, emocji, nadziei i zamierzeń, a nawet poczucia własnego otoczenia fizycznego. Wszystko to składa się na wytworzenie silnego poczucia istnienia własnej osobowości oraz jej przenoszenia się w czasie i przestrzeni. Nic dziwnego, że zaburzenia w przedniej korze wyspowej mogą łatwo wpłynąć na naszą samoświadomość, i faktycznie pacjenci dr Piccard twierdzili, że w czasie epizodu drgawek, wzrasta ich  poczucie świadomości własnego ciała i umysłu.

Praca Piccard i Craiga jest przełomowa dlatego, że przez umiejscowienie drgawek ekstatycznych w wyspie wskazuje, że właśnie wyspa jest strukturą związaną z przeżyciami mistycznymi i podniesieniem poziomu świadomości.

~ - autor: vetulani w dniu 28 lipca, 2011.